Nałęczów – historia
W 1751 właścicielem pobliskiej wsi Bochotnica został Stanisław Małachowski. Razem z żoną Marianną z Potockich założyli folwark, który od herbu „Nałęcz” Małachowskich przyjął nazwę Nałęczów. Przystąpili także do wznoszenia okazałej rezydencji pod kierunkiem królewskiego arch. Franciszka Ferdynanda Naxa. Pod koniec XVIII w. zaczęto wykorzystywać lecznicze właściwości tutejszych źródeł. W 1817 prof. Uniwersytetu Warszawskiego Józef Celiński przeprowadził analizę miejscowych wód, potwierdzając ich właściwości lecznicze. Miejscowość stała się sławna, zaczęło przyjeżdżać tu coraz więcej kuracjuszy. Wojna polsko-rosyjska 1831 r. zahamowała rozwój uzdrowiska, które funkcjonowało jeszcze do 1850 r., a później opustoszało i zostało zapomniane. Ponowny rozwój nastąpił od 1877 r., kiedy do Nałęczowa przybył dawny powstaniec z 1863 r., lekarz Fortunat Nowicki, który postanowił założyć tu nowoczesny zakład hydropatyczny. Razem z kolegami lekarzami Wacławem Lasockim i Konradem Chmielewskim założyli spółkę udziałową. Pobliska stacja kolejowa zmieniła nazwę na Nałęczów. Rozpoczął się złoty okres dla uzdrowiska trwający od 1880 r. do 1914 r. Było ono jednym z trzech uzdrowisk na terenie Królestwa Polskiego, centralnie położonym i mającym znakomitych lekarzy. Od 1879 r. właścicielem był inż. Michał Górski, któremu zawdzięczamy powstanie miasta ogrodu. Przyjeżdżali tu znakomici artyści i literaci, którzy stworzyli letnie centrum kulturalne. Gościli w Nałęczowie m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, Karol Szymanowski, Henryk Siemiradzki, Michał Elwiro Andriolli, Zofia Nałkowska.
Mocno związali się z Nałęczowem Bolesław Prus i Stefan Żeromski. Prus po raz pierwszy przybył tu w 1882 r. w celu leczenia agorafobii i przyjeżdżał przez 28 kolejnych lat. W tym uzdrowisku na podstawie obserwacji z okolicznych wsi napisał „Placówkę”, niektóre rozdziały „Lalki” i „Emancypantek” oraz „Kroniki tygodniowe”, które wspaniale reklamowały uzdrowisko. Pisał, że „ludzie byliby o wiele lepsi, gdyby chociaż raz w roku mogli przyjechać do Nałęczowa”. Jeszcze bardziej związał się z Nałęczowem Żeromski, który w 1890 r. został nauczycielem dzieci Michała Górskiego. Wkrótce poznał tu Oktawię z Radziwiłtowiczów Rodkiewiczową, z którą wziął ślub. W 1892 r. Żeromscy opuścili Nałęczów, by powrócić w I. 1905-08. Za honorarium uzyskane z „Popiołów” w 1905 r. pisarz zbudował pracownię „Chatę” wg proj. arch. Jana Koszczyc-Witkiewicza, obecnie Muzeum Stefana Żeromskiego. Drugi pobyt w Nałęczowie należy do najbardziej twórczych dla Żeromskiego. Tu powstały jego utwory „Siłaczka”, „Duma o Hetmanie”, „Dzieje grzechu”, fragmenty „Dzienników”. Uzdrowisko opisane zostało w „Ludziach bezdomnych”, „Róży” i „O Adamie Żeromskim wspomnienie”. Pisarz angażował się w działalność społeczną w Towarzystwie Oświatowym „Światło”, organizował kursy dla rzemieślników i analfabetów, inicjował budowę ochronki dla dzieci, na którą przeznaczył m.in. honorarium za „Dzieje grzechu”. W okresie międzywojennym konkurencja uzdrowisk górskich oraz kryzys ekonomiczny kraju spowodowały spadek popularności Nałęczowa.
W okresie okupacji Niemcy urządzili tu ośrodek wypoczynkowy i szpital dla żołnierzy, a miejscową wodę butelkowali i wysyłali do Afryki dla swoich wojsk. Po wojnie nastąpił ponowny rozwój uzdrowiska. Leczy się tu choroby układu krążenia, prowadzi rehabilitację po zawałach i operacjach serca. Wykorzystuje się źródła mineralne wodorowęglanowo-wapniowe, żelaziste oraz złoża borowiny i unikatowy mikroklimat. Prawa miejskie otrzymał Nałęczów w 1963 r.