Kazimierz Dolny – Zabytki

Kościół filialny Świętego Ducha i św. Anny, poszpitalny (ul. Lubelska), murowany, wzniesiono w l. 1640-70. Jednonawowy z wydzielonym prezbiterium. Nawa nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, dekorowanym skromną sztukaterią. Wewnątrz m.in. obraz Antoniego Michalaka przedstawiający Chrystusa Króla. Obok szpital (obecnie dom kultury), murowany, powstał w l. 1626-33, adaptowany na cele kulturalne w l. 1953-57 wg proj. Karola Sicińskiego,” i wikarówka murowana z XVIII w., rozbudowana o część drewnianą w XIX w. Na dziedzińcu kościelnym grób partyzanta Mariana Wójcikiewicza „Żbika” (1922-44). Kościół klasztorny Franciszkanów Reformatów, filialny Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i św. Piotra z Alkantary (ul. Cmentarna), murowany, wzniesiony w l. 1589-91, rozbudowany w 1599 r. (dobudowa zakrystii – obecnie kaplicy św. św. Rocha i Sebastiana), rozbudowany ponownie w 1627 r. (powiększenie prezbiterium), dobudowa kruchty i chóru muzycznego w l. 1680-89, zmiana sklepień w l. 1760-66. Wewnątrz obraz Matki Boskiej Kazimierskiej koronowany diademami papieskimi 31 maja 1986 r. przez biskupa lubelskiego Bolesława Pylaka. Obraz przedstawia scenę Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, malowany na płótnie przez nieznanego autora w 1600 r., jest kopią miedziorytu wykonanego przez Hendricka Goltziusa w 1594 r. nawiązującego do obrazu Rafaela Santi. Od pierwszych lat umieszczenia w ołtarzu uznawany był za słynący łaskami. Na zasłonie obraz „Ukrzyżowanie” z XVIII w. Ołtarz główny i dwa boczne w prezbiterium św.św. Bonawentury i Antoniego Padewskiego z 1770 r. W zakrystii kute drzwi żelazne z 1591 r. Murowany klasztor połączony z kościołem wzniesiony w l. 1639-45, rozbudowany w l. 1664-68 i 1771, adaptowany na szpital wojskowy w 1868 r. W krużgankach wokół dziedzińca znajdują się tablice upamiętniające m.in. żołnierzy AK ziemi puławskiej, księdza Stanisława Szepietowskiego (1855-1977) – pierwszego prezesa Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza (w l. 1925-28), Ignacego Kołodziejczyka (1901-33) – autora przewodników po mieście i opracowań dotyczących poszczególnych jego zabytków. W wirydarzu drewniana studnia kołowrotowa z obudową wykonaną w 1627 r. W klasztorze niewielkie muzeum sakralne.

Do kościoła i klasztoru prowadzą kryte murowano-drewniane schody z bramą, zbudowane w 1688 r. Kościół i klasztor ogrodzone murem z 1627 r., rozbudowywanym w końcu XVII i 1 poł. XVIII w. Przed wejściem na teren klasztorny pomniki upamiętniające Józefa Piłsudskiego i 78 rocznicę wojny polsko-bolszewickiej, ofiary „krwawej środy” – wydarzeń z 18 listopada 1942 r. oraz ofiary II wojny światowej. Na zewnętrznej ścianie krytych schodów prowadzących do kościoła liczne tablice pamiątkowe. Bóżnica żydowska (Mały Rynek 8a, obecnie kino), murowana, wzniesiona w 2 poł. XVIII w., rozbudowana w 1918 r., zniszczona w czasie II wojny światowej, odbudowana w 1953 r. wg proj. Karola Sicińskiego. Na bocznej ścianie tablica upamiętniająca 3 tys. miejscowych Żydów – ofiary II wojny światowej. Kapliczka św. Jana Nepomucena (ul. Krakowska obok domu nr 38), murowana, wzniesiona na przeł. XVIII i XIX w. Zabudowa Rynku: nr 2 – Dom Kifnera, murowany, zbudowany po 1919 r. wg proj. Jana Koszczyc-Witkiewicza, nr 10 – dom murowany, z 1 poł. XVII w., przebudowany w 1830 r., zniszczony w 1915, restaurowany w l. 1952-58, nr 11 – dom murowany, wzniesiony w XVII w., zniszczony w 1915 r., restaurowany w l. 1952-58, nr 12 – kamienica „Pod św. Mikołajem”, murowana w końcu XVI w., elewacja z ok. 1615 r., wielokrotnie przebudowana we wnętrzu. Jedna z dwóch, obok bliźniaczej „Pod św. Krzysztofem” zachowanych kamienic z XVII w., wystawionych przez braci Przybyłów: Mikołaja i Krzysztofa, od nich wzięły swoje nazwy i od patronów umieszczonych na fasadach. Mają taki sam układ fasad: przyziemie z trzyarkadowym podcieniem, na piętrze dwa bliźniacze okna i trzecie odsunięte dalej, wyżej attyka z fryzem maskującym wklęsły dach i grzebieniem należąca do najoryginalniejszych w Polsce. Wśród bogatej dekoracji pokrywającej całą fasadę widzimy postacie ludzkie i zwierzęce, ornamenty roślinne, elementy chrześcijańskie i mitologiczne tworzące mieszankę europejskiej kultury i prowincjonalizmu. Na fasadzie wyróżnia się postać św. Mikołaja z infułą na głowie i pastorałem w dłoni, dwa popiersia apostołów: św. Jakuba Starszego i św. Tomasza, a pod oknami pary zwierząt: gryf walczący ze lwem oraz kozioł i lis. Fryz został podzielony pilasterkami na dziewięć pól, w których umieszczono czterech ewangelistów i św. Katarzynę, a w lewym skrajnym polu niespodziewanie postać mitologicznego satyra. W pozostałych polach lilia heraldyczna, pelikan karmiący pisklęta i gmerk Przybyłów. Fasadę wieńczy grzebień attyki składający się z trzech edykułów z łukami, pilastrami, architrawami i tympanonami oraz ścianek je łączących pokrytych ornamentem, nr 13 – kamienica „Pod św. Krzysztofem”, murowana w końcu XVI w., elewacja z ok. 1615 r., przebudowana w 1920 r. Za kamienicą 2 oficyny z XVII w., przebudowane w XIX w.: murowana i drewniana. Na fasadzie bliźniaczej kamienicy Przybyłów wyróżnia się olbrzymia postać św. Krzysztofa przenoszącego na ramieniu Dzieciątko pośród fal z rakami i rybami, a podpierającego się całym drzewem z korzeniami i gałęziami. Dwie postacie kobiece: z lewej strony Judyta z głową Holofernesa w ręku (był wodzem wojsk oblegającym Betulię, rodzinne miasto Judyty, która przedostała się do namiotu wodza, oczarowała go swoimi wdziękami, a następnie ucięła mu głowę jego własnym mieczem i powróciła do miasta, a przerażeni żołnierze odstąpili od oblężenia), z prawej Salome z ludzką głową na tacy (była córką króla Judei, Heroda, powodowana namiętnością do św. Jana Chrzciciela poleciła ściąć mu głowę, gdyż prorok nie chciał zaspokoić jej żądz). Fryz attyki podzielony jest pionowo i poziomo na trzy pasy, po dziewięć pól w każdym wypełnionych dekoracją figuralną, medalionami i ornamentami, z napisami powyżej. Sam grzebień to trzy zęby o urozmaiconym wycięciu z renesansowymi sterczynami. Pod nr. 18 – kamienica „Gdańska”, murowana, wzniesiona w końcu XVIII w., przebudowana na pocz. XIX w., rozbudowana z rekonstrukcją fasady w l. 1954-64 wg proj. Karola Sicińskiego. Dwie studnie drewniane z obudową, powstałą w latach dwudziestych XX w.