KAZIMIERZ DOLNY – Historia
Wzmiankowany w XII w. Część obszaru dzisiejszego miasta, m.in. wzgórze nazywane Wietrzną Górą, została w 1181 r. podarowana przez księcia Kazimierza Sprawiedliwego zakonowi norbertanek ze Zwierzyńca k. Krakowa. Norbertanki osiedliły się w drewnianym klasztorze, który istniał na terenie dzisiejszego Skowieszynka. Zapewne one zamieniły nazwę wsi Wietrzna Góra na Kazimierz, która to nazwa po raz pierwszy występuje w dokumencie z 1249 r. Budowa zamku obronnego zapewne przez księcia Kazimierza Sprawiedliwego w 2 poł. XII w. Prawa miejskie zostały nadane ok. 1356 r. przez króla Kazimierza Wielkiego (odebrane w 1869 r., ponownie nadane w 1927 r.). Miasto było dużym centrum handlowym uczestniczącym w spławie wiślanym. Na pocz. XVI w. główne dochody czerpało z browarnictwa, z którego żyło ok. 100 rodzin, a piwo było produkowane głównie na eksport.
W 1561 r. wielki pożar zniszczył miasto. Po pożarze miasto uzyskało ulgi od podatków i przywileje, dzięki którym się odbudowało i rozwinęło handel zbożem. Wtedy wyrosły fortuny kupców Przybyłów i Górskich. W 1 poł. XVII w. Kazimierz był największym w Polsce eksporterem zboża, wtedy istniało tu kilkadziesiąt murowanych spichlerzy (zachowanych w części) i port u wylotu Norowego Dołu. Nazywany był wtedy „małym Gdańskiem”. W czasie najazdu szwedzkiego w 1656 r. miasto zostało zniszczone, co spowodowało długi regres. Kilkakrotnie było jeszcze grabione i niszczone, w 1657 r. przez wojska siedmiogrodzkie pod wodzą księcia Rakoczego i w czasie wojny północnej na pocz. XVIII w. W 1708 r. mieszkańców miasta zdziesiątkowała epidemia dżumy. Od 1795 r. było w zaborze austriackim. Od 1809 r. w Księstwie Warszawskim. Od 1815 do 1918 r. w Królestwie Polskim.
17 kwietnia 1831 r. w bitwie o miasto bronione przez korpus polski gen. Juliana Sierawskiego poniósł śmierć ppłk Juliusz Małachowski, upamiętniony pomnikiem w wąwozie jego imienia. 22-31 stycznia 1863 r. Kazimierz był jedynym miastem Lubelszczyzny całkowicie kontrolowanym przez powstańców. Tu stacjonował naczelnik powstańczy województwa Leon Frankowski ze swoim oddziałem rekrutującym się początkowo głównie ze studentów instytutu puławskiego, szybko zwiększonym dzięki naborowi ochotników do 700 powstańców. Po uruchomieniu kolei nadwiślańskiej w 1877 r. łączącej pobliskie Puławy z Warszawą oraz Lublinem i ominięciu przez nią Kazimierza Dolnego handel niemal zupełnie tu zanikł.
W końcu XIX i w XX w. Kazimierz Dolny stał się ośrodkiem turystyki i wypoczynku.
Miasto często było odwiedzane przez artystów zafascynowanych jego pięknem. Przebywali tu na przeł. XIX i XX w. tak znani malarze, jak: Józef Pankiewicz („Droga” , „Lato”, „Pejzaż z wozem” – wszystkie powstały w 1891 r. i uznawane są za pierwsze obrazy impresjonistyczne powstałe w Polsce), Władysław Slewiński (przyjeżdżający tu w czasie kolejnych wakacji w l. 1906-09 wraz ze swymi uczniami, autor kilkunastu widoków Kazimierza Dolnego), Leon Wyczółkowski (widoki Kazimierza Dolnego umieścił w zbiorze grafik – „Teka Lubelska” – 1918-19 i zbiorze litografii – 1918-21), Ferdynand Ruszczyc. Kazimierz Sichulski, Stanisław Czajkowski i Władysław Skoczylas.
W 1915 r. wycofujące się wojska rosyjskie spaliły znaczną część miasta, w tym zabudowę rynku i ul. Senatorskiej. W okresie międzywojennym Kazimierz Dolny odwiedzał i organizował tu plenery malarskie rektor ASP w Warszawie prof. Tadeusz Pruszkowski (od 1925 r.) wraz ze swoimi uczniami (m.in. Eugeniuszem Arctem, Włodzimierzem Bartoszewiczem, Bolesławem Cybisem, Janem Gotardem, Antonim Michalakiem, Januszem Podoskim, braćmi Efraimem i Menasze Seidenbeutelami, Janem Wydrą i Janem Zamoyskim). Był to okres wyjątkowo barwnego, obrosłego w legendę życia artystycznego miasta.
We wrześniu 1939 r. miasta broniła najpierw Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa pod dow. płk. Stefana Roweckiego (późniejszego gen. „Grota” – dowódcy AK), później 9 pułk piechoty ppłk. Zygmunta Biero-wskiego (ze składu 39 DP). W czasie okupacji hitlerowcy zorganizowali tu 2 obozy pracy, w których przebywało ponad 1500 osób, i getto dla ok. 2 tys. Żydów. 18 listopada 1942 r. żołnierze Wehrmachtu, żandarmerii niemieckiej i SS zamordowały 140 mieszkańców miasta i okolic. Dzień ten określany jest jako „krwawa środa” w Kazimierzu. W lipcu 1944 r. w okolicach miasta ciężkie walki radziecko-niemieckie. 19 maja 1945 r. miejscowy posterunek MO został rozbity przez oddział WiN pod dow. mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. W latach powojennych Kazimierz Dolny rozwinął się jako ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Kultywowane są także tradycje organizowania tu plenerów malarskich.