JANÓW LUBELSKI
Miasto powiatowe (ok. 12000 mieszk.) położone na Równinie Biłgorajskiej, nad rz. Białą (dopływ Bukowej), siedziba urzędu gminy. Ośrodek przemysłu drzewnego, metalowego i spożywczego.
Na terenie dzisiejszego Janowa Lubelskiego ok. 1245 r. założona została osada Biała (nazwa pochodzi od pobliskiej rzeki). W 1325 r. wzmiankowane było istnienie we wsi kościoła paraf. Od 1377 r. wieś wchodziła w skład włości gorajskiej nadanej przez króla Ludwika Węgierskiego Dymitrowi z Klęcia. W XVI w. mieszkał tu słynny uczony żydowski Jaków ben Izaak Aszkenazy. W 1596 r. osada weszła w skład ordynacji zamojskiej. Miasto lokowane zostało w 1640 r. na terenie wsi Biała i początkowo tak nazywane. Rozwijało się jako ośrodek rzemieślniczo-handlowy ordynacji zamojskiej (od 1653 r. używana była nazwa Janów Ordynacki nadana dla uczczenia ówczesnego ordynata Jana Sobiepana Zamoyskiego – wojewody sandomierskiego). W końcu XIX w. pojawiła się obecna nazwa. W 2 poł. XVII w. nastąpił rozwój rzemiosł, zwłaszcza sukiennictwa, tkactwa, bednarstwa i browarnictwa. Pracowały wtedy maziarnie i hamernie. W l. 1772-76 oraz 1795-1809 miasto było w zaborze austriackim. W 1792 r. w czasie wojny polsko-rosyjskiej zajęte było przez wojska carskie. W l. 1809-15 w Księstwie Warszawskim. Od 1815 do 1918 r. w Królestwie Polskim. W XIX i na pocz. XX w. rozwój sukiennictwa. W l. 1820-67 miasto było jednym z ośrodków administracji ordynacji zamojskiej. 8 września 1939 r. miasto zostało silnie zbombardowane przez lotnictwo niemieckie. Zginęło wówczas ok. 300 osób cywilnych (w mieście był wtedy odpust). Od 29 września do 2 października 1939 r. miały miejsce zacięte walki o miasto. 29 września 1939 r. w pobliżu Janowa Lubelskiego improwizowane zgrupowanie pod dow. płk. dypl. Leona Koca, złożone z rozbitych wcześniej oddziałów, wzięło do niewoli ok. 300 Niemców. W sierpniu 1942 r. hitlerowcy skierowali Żydów janowskich do obozu pracy w Łysakowie i obozu zagłady w Bełżcu. 7-8 września 1943 r. miasto zostało opanowane przez partyzantów AK dowodzonych przez Zdzisława Wilusza „Sęka” i Tadeusza Kuncewicza „Podkowę”.
Układ urbanistyczny ukształtowany od 1640 r. do poł. XIX w., z prostokątnym rynkiem, na którym pomnik Tadeusza Kościuszki pierwotnie wzniesiony w 1818 r., zniszczony w 1942 r„ ponownie odsłonięty w 1959 r. Kościół podominikański, obecnie paraf. św. Jana Chrzciciela, murowany, trójnawowy, bazylikowy. Prezbiterium z l. 1694-1700 zapewne wg proj. Jana Michała Linka, nawa z l. 1715-20, przebudowane w l. 1910-13. Wewnątrz wyposażenie głównie rokokowe. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Łaskawej koronowany diademami papieskimi 8 września 1985 r. przez kardynała Franciszka Macharskiego.
Jest to kopia wizerunku z kościoła Santa Maria Maggiore z Rzymu nieznanego autora. Początki kultu związane z objawieniami w l. 1645-46 w okolicznych wsiach. Murowany klasztor (obecnie plebania) wzniesiony w l. 1715-20, przebudowany w 1774 r. i w 1 poł. XIX w. W krużgankach zespół 16 dużych olejnych obrazów z XVIII w. Murowana kaplica Objawienia z 2 poł. XVIII w. Brama-dzwonnica z 1 poł. XVIII w. Dawne budynki sądu i więzienia (ul. Ogrodowa), murowane, wzniesione w l. 1825-27 wg proj. Wacława Ritschela. Obecnie w części pomieszczeń Muzeum Regionalne. W muzeum ekspozycja prezentująca historię miasta, powstanie styczniowe w Lasach Janowskich oraz ruch oporu z okolic Janowa podczas II wojny światowej (AK, NSZ, AL). Przy ul. Bohaterów Porytowego Wzgórza niewielkie Muzeum Przyrodnicze Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Janowskie”. Na cmentarzu paraf. zbiorowa mogiła 109 żołnierzy polskich z armii „Kraków”, grupy „Sandomierz” i grupy płk. Tadeusza Zieleniewskiego poległych 14-29 września 1939 r., oraz groby mieszkańców wsi Pikule zamordowanych w okresie II wojny światowej. Cmentarz żydowski o pow. 1,5 ha, zaniedbany, zachowało się kilka nagrobków. Na pd. od miasta zalew (pow. 40 ha) i ośrodki rekreacyjno-wypoczynkowe.
W lesie niedaleko zalewu uroczysko „Kruczek” (dojście znakowanym szlakiem żółtym). Według tradycyjnych przekazów, przy źródle odpoczywał św. Antoni w czasie swej drogi z Leżajska do Radecznicy. W 1772 r. ustawiono tu krzyż, w 1919 r. drewnianą kapliczkę. Przed kapliczką ołtarz połowy i stacje Męki Pańskiej.