 |
| Porządek dorycki |
Porządek dorycki:
Najstarszy z porządków, znany już w okresie archaicznym. Charakteryzuje się surowością, ciężkością formy i monumentalizmem. Wysokość kolumny w okresie archaicznym – 8 modułów, klasycznym – 11, a schyłkowym – 12. Entasis umiarkowane, trzon kanelowany (16 →18→20). Trzon zwęża się ku górze dość znacznie, dolna średnica przekroju kolumny wynosi dwa moduły (60 partes) zaś dolna tylko 44 partesy. Kolumna składała się z bębnów, nie ma wyodrębnionej podstawy i stoi bezpośrednio na stylbacie. Najwyższy bęben był jednocześnie głowicą. Dla ochrony kruchych kończyn krawędzi krawędzi żłobkowych robiono między obu górnymi bębnami regularne wcięcia – scamillus.
Głowica (kapitel) składa się z dwóch części. Są to echinos(kolisty wałek w formie czary dołem wyrastający z trzonu) oraz abakus(kwadratowa płyta nad echinusem). Echinos grecko – dorycki nie miał rzeźbionej ornamentyki, u dołu otrzymywał jedynie w szeregu ulożone jakby taśmy lub rzemyczku zwane anuli. Wąska przestrzeń między rzemykami(Anuli) a wcięciem (scamillus) nazywana jest szyjką kolumny.
Architraw(epistylion, epistyl) to potężna potrójna belka o wysokości 40-50 partes. Nad nim znajduje się fryz. Między architrawem i fryzem znajduje się tenia (wąski pas o prostokątnym przekroju). Pod tenią zamocowane są listwy (regulae) z sześcioma łezkami (guttae).
We fryzie znajdują się tryglify (filarki) z trzema wcięciami (glifami) oraz kwadratowe metopy z rzeźbami. Narożne glify mają zwisające noski. Zwieńczenie metop i tryglifów są listwy zwane plintami o prostym profilu zastępującym kapitel, również z łezkami. Szerokość tryglifów to 1 moduł, metopa – 1,5. Tryglify i metopy rozmieszczone są na osiach kolumn i interkolumniów, z wyjątkiem obydwu skrajnych, które mieszcza się dokładnie na obu skrajach fryzu. Skrajne metopy zwężone przez bliższe położenie skrajnych par kolumn. Fryz miał wysokość 1 moduł i 20-25 partes. Gejzon czyli gzyms wieńczący, był trzecią częścią belkowania i miał wysokości 25 partes. Pod nim podwieszone skośne, prostokątne płytki (mutuli) z łezkami (6 x 3). Na krajniku wieńczącym gejzon znajdowała się Sima – rynna kamienna na, zakończona rzygaczami (lwie paszcze). Strop podcieniowy ma konstrukcje ze skrzyżowanych belek kamiennych. W ten sposób między belkami powstaje duża pusta powierzchnia zakrywana zazwyczaj przez płytki zwane kalymatie lub lakunarie.
Trójkątny szczyt był wspaniałym, reprezentacyjnym zwieńczeniem obydwu frontów. Wewnętrzne trójkątne pole nazywane jest tympanonem. Jego wysokość = 1/9 podstawy. Ponad tym wszystkim wznosiły się akroteria – postacie figuralne (zwierzęce lub ludzkie) umiejscowione na wszystkich trzech narożnikach szczytu. Świątynie były polichromowane, pokrywane stiukiem i malowane.
 |
| ornamenty greckie kymation; ornament palmetowy, ornament fitomorficzny; wstęga falista; plecionka warkoczowa; meander |
Charakterystyka architektury starożytnej Grecji w okresie klasycznym.
Okres klasyczny przypada na lata 500 – 330 p.n.e. (podbój Persji przez Aleksandra Wielkiego). W świątyni Zeusa w Olimpii, rozpoczętej po 471 p.n.e. stworzony zostaje wzorzec wczesnoklasycznej świątyni greckiej. Świątynia ta powstała po ustaleniu nowej konstytucji Elidy i zreformowaniu igrzysk w 472/71 p.n.e. Dorycki peripteros 6 x 13 kolumn o wys. 10,5m. Słynna dekoracja rzeźbiarska tympanonów. Pomiędzy dwukondygnacyjnymi kolumnadami wewnątrz celli – posąg Zeusa o wys. 13m, na cokole, dłuta Fidiasza. Punkt kulminacyjny rozwoju architektury klasycznej wyznaczają budowle wznoszone od 449 p.n.e. (pokój z Persją) w Atenach. W okresie klasycznym stosowane są w sposób dość swobodny elementy tradycyjne obok nowo wynalezionych:
– umieszczanie czoła ściany antowej na osi trzeciej kolumny dłuższego boku (najpierw w świątyni G w Selinunt na Sycylii, ok. 520 p.n.e.); jednak zasada ta nie zawsze była przestrzegana (np. świątynia Zeusa w Olimpii, świątynie Apollona w Delos i w Delfach)
– łączenie porządków – doryckiego i jońskiego( Basaj, Ateny, Propyleje na Akropolu)
– wygięcie stylobatu (najpierw w świątyni Apollona w Koryncie, poł. VI w. p.n.e.) oraz belkowania, lekkie nachylenie kolumnad i ścian celli do wewnątrz (Ateny, Partenon)
– współzależność wszystkich rozmiarów, modularność (po praz pierwszy: Korynt, świątynia Apolina)
– wysmuklenie doryckich kolumn
– wprowadzenie attyckich baz w porządku jońskim
– pojawienie się kapitelu korynckiego
– budowle na planie kolistym (tolosy, znane od VIII w. p.n.e.) – rotundy, które często otacza wieniec kolumn. Stojące wewnątrz kolumny i półkolumny nie muszą należeć do tego samego porządku, co znajdujące się na zewnątrz. Tolosy są w Grecji często budowlami kultowymi (Epidauros), w czasach przedhellenistycznych jednak nie były to świątynie. Monopteros – okrągła budowla kolumnowa bez celli.
– pierwsze sklepienia i łuki z bloków klinowych w architekturze wczesnohellenistycznej (Vergina, tzw. Grobowiec Filipa II, zm. 336 p.n.e.)
– teatr grecki ukształtował swoją ostateczną formę
– Partenon – 447 – 434 p.n.e.
– Propyleje – 437 p.n.e.
– Świątynia Nike Apteros – 425 p.n.e.
– Erechtejon – 421 p.n.e.
Partenon – peripteros z pentalijskiego marmuru, 8 x 17 kolumn. Z obu frontów znajdują się przedsionki, pronaos i opistodomos, z sześciu kolumnami i skróconymi antami. Kolumny lekko pochylone ku celli. Główne wejście od wschodu przez drzwi o pw. 62m2 do celli głównej o dł. 100 stóp nowoattyckich (29m) – Hekatompedon. Cella podzielona dwupiętrowym szeregiem kolumn na trzy nawy, środkową, szerszą i krótszą. Boczne – weższe, za posągiem Ateny złączone. Posąg Ateny Partenos – miał 12m wysokości, dłuta Fidiasza, z chryzelefantyny.
Propyleje – monumentalna barama, miała wypełniać całą wysokość zachodniego brzegu płaskowyżu i być jedynym dojściem do grodu. Gmach czworoboczny, z dwóch stron (frontowej i wewnętrznej) skomponowanego jako otwarta kolumnada przedzielona równoległą do rzędów kolumn środkową ścianą z otworami drzwiowymi zamykanymi. Z obydwu frontów jest po 6 kolumn doryckich, ściana dzieląca, a zarazem łącząca dwie hale podcieniowe ma pięć nierównych otworów drzwiowych o szerokościach zwiększających się ku środkowi. Rozdzielona podcienia nie są równe, frontowe głębsze.
Świątynia Nike Apteros – cella o wym. 3,78 x 4,19m; pierwsza na Akropolu w pełni jońska świątynia; czterokolumnowy amfiprostylos na trzystopniowym stylobacie, całość z białego muru pentalijskiego. Kolumny mają po 24 żłobki, baza bez plinty, głowica bez szyi. Szczyty trójkątne po obu stronach gładkie.
Erechtejon – budowla składa się z trzech brył przystawionych do siebie, a nie związanych organicznie, w dodatku rozstawionych na różnych poziomach terenu. Główny tors stanowi przedłużony prostokąt zbudowany na dwóch różnych poziomach, nakryty dachem siodłowym, dwuszczytowym, z przedsionkiem sześciokolumnowym od szczytu wschodniego.
Przedsionek nie jest organicznie związany z resztą budynku. Z niego wchodzi się do sieni zajmującej całą szerokość budynku o ponad czterometrowej głębi. Z sieni wchodzi się do przybytku Erechteusza – Posejdona oraz do loży kor.