Polska
Na ziemie polskie gotyk dotarł wraz z zakonami dominikańskim i franciszkańskim dopiero pod koniec pierwszej połowy XIII wieku. Kościoły dominikańskie i franciszkańskie, budowane w stylu wczesnogotyckim, charakteryzują się zgodnie z regułą zakonu prostotą formy i brakiem wież, witraży i bogatego wystroju. Zazwyczaj długie, prostokątnie prezbiterium, przeznaczone dla zakonników przykrywano krzyżowo-żebrowymi sklepieniami. Korpus oddzielony przez lektorium przykrywano stropem lub otwartą więźbą dachową.
Architektura gotycka w Polsce opiera się na budownictwie ceglanym. Zastosowanie tego materiału nie pozwalało na budowę kościołów o strzelistych sylwetkach, rozczłonkowanych elewacjach. Ściany pełnią rolę konstrukcyjną, wzmocnione skarpami, wraz z masywnymi filarami, podtrzymują sklepienia. Umieszczane w ścianach okna mają znacznie mniejsze wymiary. Bryła pozbawiona dekoracji rzeźbiarskiej zdobiona jest blendami, których jasny zazwyczaj kolor odcina się od czerwieni muru. To zestawienie kolorystyczne wykorzystywano także do dekoracji sklepień pozostawiając ceglane żebra na tle tynkowanej powierzchni podniebienia. Do zdobienia elewacji używano także cegły glazurowanej. Kościoły halowe zdobiono ażurowymi szczytami, często o skomplikowanym wzorze, zwieńczonymi zazwyczaj sterczynami.
Kościoły zakonne
-franciszkańskie
Kościół Franciszkanów w Krakowie (poł.XIIIw.)
Kościół Klarysek w Zawichoście ( lata 50. XIIIw.)
– dominikańskie
Kościół św. Trójcy w Krakowie
Kościół św. Jakuba w Sandomierzu (2.ćw. XIIIw.)
Kościół św. Wojciecha we Wrocławiu (2.poł XIIIw.)
Kościoły katedralne
Katedra we Wrocławiu (1244-1272r. chór; Ipoł.XIVw. korpus nawowy, XIVw. wieże, kaplica mariacka)
Katedra w Krakowie (XIVw.
Katedra w Gnieżnie (lata 40.XIVw.)
Katedra w Poznaniu (XVw.)
Inne kościoły bazylikowe
Kościół Cysterek w Trzebnicy (Ipoł.XIIIw.)
Kościół św. Krzyża we Wrocławiu (XIII/XIVw.)
Kościół św. Jakuba w Nysie
Panny Marii w Chełmnie XII/XIVw.
Kościół św. Jana w Toruniu
Kościół Wniebowzięcia Panny Marii we Fromborku XIVw.
Kościół Panny Marii w Chojnie
Kościół św. Jakuba w Szczecinie
Kościół św. Jana w Kamieniu Pomorskim
Kościół NMP w Stargardzie
Kościoły halowe
Kościół św. Krzyża we Wrocławiu XIIIw.
Kościół Panny Marii na Piasku we Wrocławiu (poł. XIVw.)
Kościół Panny Marii w Chełmnie ( XIII/XIVw.)
Kościoły halowe dwunawowe
Kościół Dominikanów w Chełmnie (2poł.XIIIw.)
Kościół Dominikanów w Toruniu (2poł.XIIIw.)
Kolegiata w Wiśnicy XIVw.
Architektura gotycka od około połowy XII do początku XVI wieku.
Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu.
Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową Po raz pierwszy takie rozwiązanie zastosowano we Francji w XII wieku, w opactwie St-Denis pod Paryżem podczas przebudowy katedry przeprowadzonej w latach 1140 – 1144 według projektu opata Sugera. Części zrealizowane za życia opata obejmowały dwuwieżową fasadę zachodnią z przedsionkiem i część wschodnią (obejście prezbiterium).
Ideą Sugera było stworzenie ziemskiego odpowiednika Niebieskiej Jerozolimy, budynku o wysokim stopniu linearności i przenikniętego światłem, inspirowanego pismami Psedo-Dionizego Aeropagity Cienkie kolumny, okna z witrażami i ogólne wrażenie wertykalizmu i lekkości złożyło się na architekturę, której elementy ulegną nasileniu w ciągu dalszego rozwoju stylu gotyckiego.
W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.
(Do powstania witraży najprawdopodobniej przyczyniły się bizantyjskie mozaiki. W Europie pierwsze witraże pojawiły się w średniowieczu, w Xw. w Reims (Francja). Rozkwit nastąpił w okresie gotyku. Do Polski trafiły dopiero w XIV w. Najważniejszym ośrodkiem na początku był Kraków.)
Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową. Zastosowanie łuków przyporowych, ostrych łuków w elementach konstrukcyjnych i sklepień krzyżowo-żebrowych pozwoliło na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna wypełnione witrażami. Masywne filary stosowane w romanizmie zmieniły się w gotyku w pęki służek, których przedłużeniami stały się żebra sklepienne. Część obciążeń przenoszonych przez żebra sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz wieże sił zwieńczone ostro zakończonymi sterczynai . W budowlach halowych siły te przejmowały skarpy.
Wnętrza katedr, mimo ich ogromu sprawiają wrażenie nieziemsko lekkich. Nagromadzenie witraży, wysokie sklepienie w formie strzelistych łuków przypominających dłonie kornie złożone do błagalnej modlitwy, boczne nawy, których pułap pozornie opierał się na wiązkach cieniutkich kolumienek przylegających do filarów, tworzyły strukturę niemal przezroczystą, wzbudzającą zachwyt i uniesienie.
Kolor jest światłem rozszczepionym na fale o rozmaitej częstotliwości i pełni ogromną rolę w modelowaniu ludzkich uczuć i nastrojów, a nasze zdrowie i samopoczucie zależne są od zachowania równowagi kolorów. Barwa, podobnie jak muzyka czy kształt architektoniczny, pobudza emocjonalnie, wywiera określone nastroje, a także powoduje fluktuacje najsubtelniejszych z tych nastrojowych odcieni i może wyrażać też emocje najbardziej wyrafinowane.
Kolor jest więc specyficznym fenomenem przynależnym do dwóch światów, świata zewnętrznego, obiektywnego, jak i należącego do wewnętrznego, subiektywnego świata ludzkich odczuć i doznań, Dziś, po wielu badaniach, stwierdzono podobne psychologiczne działanie barw na każdą osobę, niezależnie od jej pochodzenia, czy przynależności do określonej strefy kulturowej, która decyduje tylko o zróżnicowaniu symbolicznego znaczenia kolorów. JEDNAK do pewnego stopnia w indywidualny sposób
Każdą barwę charakteryzują trzy zasadnicze cechy zwane: odcieniem, czystością, jasnością (intensywnością). Patrz il. . Stożek barw. . Ogólnie kolory ciepłe bardziej nawiązują do zmysłowej struktury odczuwania człowieka, poprzez podwyższenie aktywności fizjologicznych funkcji życiowych, a kolory zimne bardziej odnoszą się do sfery duchowości człowieka, a także powodują inną percepcję czasu.
-witraże wywodzą się ze znanych w kręgu śródziemnomorskim alabastrowych ażurów okiennych w których otwory wstawiano niekiedy kawałki barwnego szkła, to i tak formy przejściowe od tych pierwocin nie są znane.
-Witraż pojawił się w architekturze nagle, od razu w swej postaci skończonej – zarówno pod względem artystycznym, jak i technologicznym.
– Dokonało się to w okresie od X do XI wieku. O poziomie sztuki witrażu tego czasu świadczą pochodzące z tego okresu najstarsze zachowane fragmenty: Twarze Chrystusa z Lorsch i Wissemburga.
w architekturze średniowiecznej,
Apogeum sztuki witrażowej przypada na czasy katedr.
-witraż to przede wszystkim sztuka operowania światłem i kolorem we wnętrzu
-intuicyjna wiedzę o różnicach w zachowaniu się barw w zmiennych warunkach świetlnych i wykorzystali ją rozmieszczając okna o dominancie zimnej w ścianach północnych i zachodnich,
o ciepłej zaś we wschodnich i południowych.
– W witrażach tamtego okresu ilość barw ograniczona jest do wariantów błękitu, czerwieni, fioletu i bieli, które olśniewały najwyższą intensywnością.
– Siatka ołowianych listewek spajających szkło, będąca konstrukcyjną koniecznością, poddana zasadom kompozycji, współtworzy wyraz artystyczny witrażu.
TREŚCI
-w witrażu zobrazowany został cały świat – kosmos człowieka wierzącego. Od tego, co najświętsze, nadprzyrodzone, poprzez alegorie natury,
-do spraw powszednich – wizerunków prostych ludzi przy pracy.
-Jednocześnie witraże owe były jak najdalsze od jakiejkolwiek iluzoryczności: rozety gotyckie – najdoskonalsze spełnienie sztuki witrażu, były eksplozją światła i koloru i jako całość były czysto abstrakcyjne. Sceny przedstawione bowiem stapiały się w obraz chwały. Realne było jedynie światło, które na kształt Bożej Obecności przenikało i ożywiało wszystko.