GIETRZWAŁD – wieś położona 41 18 km na płd. zachód od Olsztyna, w archidiecezji warmińskiej. Opiekunami sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej od 1945 są księża kanonicy regularni laterańscy.
Sanktuarium MB Gietrzwałdzkiej jest jedynym w Polsce ośrodkiem kultu maryjnego, w którym oprócz czci Maryi w Jej wizerunku zdarzały się, zatwierdzone przez władze kościelne, objawienia Matki Bożej.
Kult Matki Bożej w Gietrzwałdzie znany był jeszcze przed objawieniami i związany był z obrazem MB Gietrzwałdzkiej. Obraz Madonny z Dzieciątkiem namalował nieznany artysta w 2. poł. XVI w. w Wielkopolsce. Pod względem ikonograficznym zaliczany jest do typu Hodegetrii. Przedstawia Matkę Bożą trzymającą na lewym ręku Dzieciątko Jezus. Jezus w lewej rączce trzyma księgę, a prawą wznosi w geście błogosławieństwa. W górnej części obrazu aniołowie trzymają wstęgę z napisem w języku łacińskim: „Witaj Królowo Nieba, witaj Królowo Aniołów”. W 1583 był on wymieniany przez bpa Marcina Kromera i obok Piety, przyozdobiony był białym welonem. Wizerunek MB Gietrzwałdzkiej został koronowany 10 września 1967 przez prymasa Polski ks. Stefana kard. Wyszyńskiego. Niedługo po koronacji korony zostały skradzione. Rekoronacja odbyła się 2 lutego 1969.
Od 27 czerwca do 16 września 1877 Matka Boża objawia się dwóm dziewczynkom: trzynastoletniej Augustynie Szafryńskiej i dwunastoletniej Barbarze Samulowskiej. W czasie objawień rozmawiała z dziećmi w języku polskim. Matka Boża nazwała siebie Najświętszą Panną Maryją Niepokalanie Poczętą oraz prosiła o codzienną modlitwę różańcową i zachowanie trzeźwości. Przekazała obietnice bliskiego uwolnienia Kościoła od prześladowań, obsadzenie kapłanami osieroconych parafii diecezji warmińskiej oraz opieki nad Jej czcicielami w życiu doczesnym i wiecznym. Maryja poleciła również, aby w miejscu objawień została zbudowana kapliczka z figurą Niepokalanej. Dlatego przyjął się zwyczaj, że w czasie pielgrzymki pątnicy modlą się przy tej kapliczce, potem przed obrazem Pani Warmińskiej oraz idąc w kierunku źródełka, które pobłogosławiła Maryja 8 września 1877, przy kapliczkach odmawiają różaniec. Po zakończeniu objawień G. zaczęto nazywać „polskim Lourdes”.
W pierwszym dniu objawień na niebie zauważyć można było jasny obłok sięgający od Częstochowy po Warmię. W tym wydarzeniu można znaleźć genezę nazwy „Warmińska Częstochowa”, jaką miał od tego momentu G. Nazwa ta podkreśla rolę i znaczenie G. w okresie prześladowań Polaków na Warmii w okresie Kulturkampfu. W niektórych latach, gdy władze pruskie zabraniały organizowania pielgrzymek na Jasną Górę, G. stanowił „zastępczą Częstochowę”. Do G. pielgrzymowała przede wszystkim ludność wyznania rzymskokatolickiego, ale zdarzało się, że pielgrzymowali także ewangelicy, a pielgrzymki te organizowane były często wbrew zaleceniom konsystorza ewangelickiego w Królewcu. Zatem G. stał się miejscem pogłębienia więzi narodowych pomiędzy ludnością polską tych dwóch wyznań.
Jeszcze przed objawieniami do sanktuarium w G. przychodziła ludność Warmii z „łosierą”. Łosiery były to pielgrzymki wotywne, przy czym celem ich było nie tylko odwiedzenie miejsca słynącego cudami dla uproszenia potrzebnych łask, ale również wypełnienie ślubu – przyrzeczenia złożonego przez członków danej wspólnoty lokalnej.
Zatwierdzenie prawdziwości objawień nastąpiło w stulecie tych wydarzeń, 11 września 1977.
Fakt ten przyczynił się do rozwoju kultu MB Gietrzwałdzkiej poza granicami diecezji. Zbudowano kościół pw. MB Gietrzwałdzkiej w Zelkach (diec. ełcka) oraz kaplicę w Kirach k. Zakopanego i Oratorium w Kałkowie k. Starachowic.
Pielgrzymki do G. znane są od XVII w.
Ostatnie dni objawień zbiegły się ze świętem Narodzenia Matki Bożej. Na uroczystości te, odbywające się od 7 do 9 września 1877, do G. Przybyło około 50 tys. pielgrzymów. Powojenny ruch pielgrzymkowy osiągnął maksimum w stulecie objawień, w 1977, kiedy to do G. przybyło 150 tys. pielgrzymów z całej Polski. Pielgrzymi przebywają w sanktuarium od kilku godzin do trzech dni. Zachowały się jeszcze piesze pielgrzymki z Janowa i Olsztyna. Od połowy lat 80. nastąpił wzrost liczby pielgrzymów zagranicznych, wśród których przeważają grupy z Niemiec.
Główne uroczystości religijne: Świętych Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca), Matki Bożej Anielskiej (2 sierpnia), Wniebowzięcie NMP (15 sierpnia), MB Gietrzwałdzkiej (8 listopada).