BERDYCZÓW (Berdycziw, Bierdiczew) – miasto w zach. części Ukrainy, w obwodzie żytomierskim, ośrodek kultu Matki Bożej Berdyczowskiej.
Wraz z Wielkim Księstwem Litewskim przyłączony do Korony w 1569, od 1793 w zaborze rosyjskim, wiatach 1922-1991 w Ukraińskiej SRR, potem na Ukrainie. W XIX w. w diecezji łucko-żytomierskiej. Od XVIII w. największe katolickie sanktuarium maryjne dawnego województwa kijowskiego, a potem całej Ukrainy.
W 1630 wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz wzniósł kościół i klasztor -twierdzę dla karmelitów bosych. Było to wotum dziękczynne wojewody za uwolnienie z niewoli tureckiej. Ofiarował kościołowi obraz Matki Bożej, czczony od dawna w rodzinie Tyszkiewiczów. Była to wierna kopia obrazu MB Śnieżnej w Rzymie i powstała zapewne w XVII w. Zamieszki i niepokoje polityczne, wojny i ruchy zbrojne sprawiły, że przejściowo cudowny obraz był przechowywany we Lwowie (1648-1721) i w Lublinie (1722-1736). Nowy kościół wzniesiono w latach 1739-1743, później dobudowano budynek klasztorny. Kościół został konsekrowany w 1754 przez Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego.
Od samego początku sława cudownego wizerunku Maryi miała charakter ponadregionalny. Pielgrzymki przychodziły z odległych stron. Często w literaturze znaleźć można stwierdzenie: „czym dla Polski Częstochowa, a dla Litwy Ostra Brama, tym dla Ukrainy Berdyczów”. Uznając wielką rangę wizerunku Matki Boskiej Berdyczowskiej papież Benedykt XIV wyraził zgodę na koronację cudownego obrazu, ofiarowując równocześnie złote korony. Aktu koronacji dokonał 16 lipca 1756 bp Kajetan Ignacy Sołtyk. Koronacja spotęgowała kult Matki Bożej. Ściągali tu pielgrzymi z całej Ukrainy, z Podola i Wołynia. Najwięcej pątników przybywało na święto Matki Boskiej Szkaplerznej. W 1820 korony zostały skradzione. Papież Pius IX przysłał w darze nowe, a rekoronacja odbyła się 6 czerwca 1856 (dokonał jej biskup żytomierski Kasper Borowski).
W 1768 (28 V-14 VI) w miejscowej twierdzy-klasztorze bronili się konfederaci barscy pod wodzą Kazimierza Pułaskiego. Odtąd wizerunek Matki Boskiej Berdyczowskiej stał się obrazem szczególnie czczonym przez konfederatów barskich, a później przez ich potomków. W 1866 nastąpiła kasata klasztoru. Przy kościele utworzono parafię. Karmelici powrócili w 1918, ale w 1924 klasztor z kościołem przejęły władze sowieckie, z czasem tworząc tu muzeum oraz kino. Czerwonoarmiści sprofanowali i okradli z kosztowności obraz Matki Bożej i prawdopodobnie wywieźli go później do jednego z muzeów Moskwy. Niektórzy autorzy jednak uważają, że obraz pozostawiono w Berdyczowie jako eksponat muzealny. Po wielu zniszczeniach zespół sakralny jest obecnie w trakcie odbudowy.
W Polsce czczonych jest kilka kopii cudownego obrazu Matki Boskiej Berdyczowskiej, m.in. w Warszawie (kościół pw. MB Zwycięskiej), Borkowie koło Sierpca i Inowrocławiu. W kościele Przemienienia Pańskiego w Łodzi jest kaplica MB Berdyczowskiej.