CHEŁM – miasto na Podlasiu z sanktuarium związanym z kultem ikony Matki Bożej Chełmskiej.
Ikona w typie Hodegetrii, którą zgodnie z tradycją miał namalować św. Łukasz Ewangelista, została wykonana na trzech zbitych ze sobą deskach cyprysowych. Według legend początki czci ikony sięgają X w. Wizerunek miał być przywieziony z Konstantynopola przez księżniczkę Annę (siostrę cesarza bizantyjskiego Bazylego II) po jej zaślubinach z Włodzimierzem Wielkim, księciem ruskim, późniejszym świętym, i umieszczony w ufundowanej przez niego cerkwi Najświętszej Bogurodzicy na Górze Chełmskiej (Danielowej). Pierwsze historyczne wzmianki na temat istnienia ikony w Ch. pochodzą z XIII w. Jej opiece i cudownym właściwościom przypisywano m.in. odparcie wojsk tatarskich spod miasta w 1259. Kiedy w dwa lata później miasto zostało zdobyte, Tatarzy okradli ikonę z bizantyńskiej złotej koszulki. Po unii brzeskiej cerkiew wraz z ikoną przeszła w ręce unitów i dzięki staraniom osadzonych w Ch. bazylianów została oficjalnie uznana za cudowną i koronowana w 1765. W dobie wojen polsko-kozackich ikona została zabrana z Ch. i w latach 1650-1653 towarzyszyła królowi Janowi Kazimierzowi w wyprawach wojennych. W 1654 obraz zwrócono kościołowi w Chełmie. Wraz z oficjalnym uznaniem go za cudowny przez Stolicę Apostolską kult Matki Bożej Chełmskiej rozszerzył się również wśród katolików, którzy zaczęli licznie pielgrzymować do sanktuarium. Dla rozwoju czci obrazu powołano specjalne bractwa zrzeszające unitów i katolików. W 1735 cerkiew rozebrano i wybudowano na jej miejscu późnobarokową katedrę pw. Narodzenia NMP. Po kasacie Kościoła unickiego w 1875 świątynia została przekazana prawosławnym, a w 1919 oddana katolikom (obecnie kościół Narodzenia NMP). W 1914 cudowny obraz został wywieziony do Rosji, gdzie zaginął. Odnaleziony oryginał ikony obecnie znajduje się w Muzeum Ikony Wołyńskiej w Łucku.
Jednak kult Matki Bożej Chełmskiej odnowiony przez Kościół katolicki trwa do dzisiaj. Miejsce cudownej ikony zastąpiła replika. Wizerunek koronowano jeszcze dwukrotnie -w 1946 i po kradzieży koron w 1957. Główne święto Matki Bożej Chełmskiej i dzień pielgrzymek przypada na 21 września. W podziemiach kościoła na Górze Danielowej pochowani są książęta ruscy, w tym książę Daniel Romanowicz, oraz prawosławni i uniccy biskupi miasta.
Czcią darzono również inny obraz znajdujący się w bocznym ołtarzu tej samej świątyni – kopię wizerunku Matki Bożej Poczajowskiej (Poczajów) z przełomu XVI i XVII w. Obraz był własnością króla Jana III Sobieskiego. Od XIX w. jest uznawany przez wiernych za cudowny. Obecnie znajduje się w parafii Chrystusa Odkupiciela.